Bħal-lum 25 sena ilu, forzi Serbi-Bosnjaċi ħadu taħt idejhom il-belt ta’ Srebrenica fil-Bosnja-Herzegovina. F’inqas minn ġimagħtejn it-truppi tal-ġeneral Ratko Mladic immassakraw mat-8,000 raġel u tifel, ilkoll Bosnjaċi-Musulmani. Sal-lum, dan ir-reat jibqa’ l-agħar massakru ta’ qtil tal-massa fuq l-art, mill-aħħar gwerra dinjija.

Fadila Efendic difnet il-ftit fdalijiet ta’ binha Fejzo, 7 sena snin ilu. Sabet biss żewġ għadmiet minnu. Kien wieħed mill-vittmi tal-massakru ta’ Srebrenica – il-ġenocidju tal-gwerra tal-Bosnja.

“I buried my son in 2013. There were only two bones. I had hoped that more would be found, but nothing has been, so far. I still hope there will be something, that they will find it.”

Bħal-lum 25 sena ilu il-forzi Serbi Boznjaci immexxija mill-ġeneral Ratko Mladic attakkaw is-subborg ta’ Srebrenica, fejn madwar 40,000 Musulman Bosnjaci marru għall-kenn taħt il-protezzjoni tan-Nazzjonijiet Magħquda.

Ftit ħasbu x’kien hemm jistennihom meta l-forzi ta’ Mladic avvanzaw fuqhom u qatlu brutalment mat-8,000 ruħ – irġiel u subien, wara li sseparawhom mill-kumplament tan-nisa u bniet. Il-katavri tagħhom intefgħu bħal xkejjer f’oqbra tal-massa u sal-lum il-ġurnata, qraba tal-vittmi għadhom ifittxu l-aħħar fdalijiet tal-maħbuba tagħhom bit-tama li jtuhom difna dinjituża.

Bħal Bajro Salihovic, li fdalijiet tiegħu instabu dan l-aħħar u se jingħata l-aħħar tislima illum – fil-25 anniversarju ta’ mewtu.

Għall-ġenoċidju ta’ Srebrenica, Ratko Mladic qed iħallas bil-kumplament ta’ ħajtu l-ħabs wara li fl-2017 f’The Hague instab ħati b’atroċitajiet u krimini tal-gwerra.

Għexieren ta’ Bosnjaci bħal lum ifakkru il-ġurnata kerha tal-ġenocidju ta’ nies minn nisilhom. Illum, il-25 anniversarju tfakkar b’marċ fil-bosk folt tul ir-rotta li ħadu s-suldati tal-ġeneral Ratko Mladic biex laħqu lis-subborg ta’ Srebrenica. Lebsin il-maskri kontra l-imxija tal-pandemija, u f’idejhom il-bnadar tal-Bosnja, huma għaddew maġenb l-oqbra tal-vittmi li issa jinsabu midfuna tefgħa ta’ ġebla ‘l bogħod minn fejn inqatlu kiesaħ u biered.

Ħafna minnhom għadhom jiftakru l-biża’ li ġegħlithom jiġru għall-ħajjithom, jistaħbew fil-bosk mill-qilla tal-iskwadra tal-mewt Serba Bosnjaka u għal ħafna ġranet jieklu milli jsibu madwarhom biex isalvaw.

It-taqbid fil-gwerra tal-Bosnja li qasmet min-nofs lis-Serbi u Musulmani Bosnjaċi, intemm lejn l-aħħar tal-1995 stess, bi ftehim iffirmat wara l-gwerra li fired lil Bosnja f’żewġ regjuni awtonomi bejn il-Musulmani u s-Serbi. Sal-lum is-Serbja, għalkemm għamlet apologija għal dan ir-reat tal-gwerra, qatt ma aċċettat li kien ġenoċidju.